Kinh nghiệm kiểm sát và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp

Nhận thức sâu sắc vai trò của công tác tiếp công dân

Cần nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo theo tinh thần của Chỉ thị số 35/CT-TW ngày 26/5/2014 của Bộ chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo. Làm tốt công tác này là bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân; củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước.

Cán bộ, Kiểm sát viên phải tích cực chủ động nghiên cứu, nắm vững các quy định mới về công tác kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp ở tất cả các lĩnh vực tố tụng hình sự, dân sự, hành chính, thi hành án… nhất là 7 đạo luật mới về tư pháp vừa được ban hành. Đồng thời tập trung nghiên cứu kỹ các quy định của Quy chế tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp ban hành kèm theo Quyết định số 51/QĐ-VKSTC-V12 ngày 02/02/2016 của Viện trưởng VKSND tối cao (Quy chế số 51) để vận dụng vào nhiệm vụ chuyên môn, tránh tư tưởng thụ động, coi nhẹ công tác này.

Tiếp nhận, phân loại và xử lý đơn kịp thời, chính xác

Đây là bước rất quan trọng, nếu đơn được tiếp nhận kịp thời, việc phân loại xử lý chính xác sẽ là tiền đề và có tính chất quyết định cho việc giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo đúng hay không đúng theo quy định.

Việc tiếp nhận đơn phải được thực hiện theo quy định tại Điều 9 Quy chế số 51: Đơn gửi đến Viện kiểm sát từ tất cả các nguồn (kể cả đơn gửi đến Lãnh đạo Viện) đều phải được tiếp nhận thống nhất qua một đầu mối là đơn vị kiểm sát và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp để xử lý và quản lý; không tiếp nhận đơn ngoài nơi quy định.

Sau khi tiếp nhận đơn căn cứ vào nội dung đơn và đối chiếu với các quy định của pháp luật để phân loại đơn gồm: Đơn thuộc thẩm quyền giải quyết; đơn thuộc thẩm quyền kiểm sát việc giải quyết; đơn không thuộc thẩm quyền giải quyết và kiểm sát việc giải quyết; đơn chưa đủ hoặc không đủ điều kiện thụ lý, từ đó xác định chính xác về thẩm quyền, thời hạn giải quyết theo loại đơn.

Muốn thực hiện có hiệu quả và đảm bảo các quy định của pháp luật đòi hỏi người làm công tác kiểm sát việc giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp phải có kiến thức hiểu biết về chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan, tổ chức; hiểu rõ các quy định của pháp luật về tố tụng hình sự, dân sự, hành chính…; phải phân biệt được chính xác là đơn khiếu nại, đơn tố cáo, đơn tố giác, hay đơn đề nghị, kiến nghị phản ánh bởi nếu không xác định được chính xác sẽ dẫn đến việc phân loại, xử lý và giải quyết không đúng trình tự, thủ tục, không đúng thẩm quyền…

Ảnh minh họa – Internet

  Phân biệt rõ đối tượng kiểm sát

Viện kiểm sát các cấp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp của các cơ quan có thẩm quyền cùng cấp và cấp dưới theo quy định của pháp luật. Cần phân biệt rõ đối tượng kiểm sát không phải là “cơ quan tư pháp” mà là “cơ quan có thẩm quyền” theo quy định tại điểm h khoản 2 Điều 6 và Điều 30 Luật Tổ chức VKSND năm 2014 nghĩa là những cơ quan nào có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp đều thuộc đối tượng kiểm sát của Viện kiểm sát, quy định này được mở rộng về đối tượng kiểm sát hơn so với quy định của Luật Tổ chức VKSND năm 2002. Ví dụ, trong lĩnh vực thi hành án hình sự, ngoài cơ quan Thi hành án hình sự có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo còn có các quy định khác như: Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã; Trưởng Công an cấp huyện; Thủ trưởng cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Quốc phòng cũng là đối tượng của Viện kiểm sát trong  kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án hình sự. Hay trong tố tụng hình sự gồm các cơ quan như Kiểm lâm, Kiểm ngư, Hải quan, Bộ đội biên phòng, Cảnh sát biển và một số cơ quan trong Công an nhân dân, Quân đội nhân dân được giao tiến hành một số hoạt động điều tra có thẩm quyền giải quyết khiếu nại trong tố tụng hình sự cũng là đối tượng của công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp.

Các biện pháp được áp dụng khi kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp đã được quy định cụ thể tại Điều 30 Luật Tổ chức VKSND năm 2014 và khoản 1 Điều 18 Quy chế số 51: Khi kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự và thi hành án hình sự được áp dụng tất cả các biện pháp kiểm sát “Yêu cầu cơ quan có thẩm quyền ra văn bản giải quyết khiếu nại, tố cáo; yêu cầu cơ quan có thẩm quyền kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của cấp mình, cấp dưới và thông báo kết quả cho Viện kiểm sát; yêu cầu cơ quan có thẩm quyền cung cấp hồ sơ, tài liệu liên quan đến giải quyết khiếu nại, tố cáo cho Viện kiểm sát; trực tiếp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của cơ quan có thẩm quyền” trong tố tụng dân sự và tố tụng hành chính được áp dụng các biện pháp quy định tại điểm a,b khoản 1 Điều 18; trong thi hành án dân sự được áp dụng các biện pháp quy định tại các điểm a,b và c khoản 1 Điều 18.

Cần lưu ý trong việc áp dụng biện pháp trực tiếp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của cơ quan có thẩm quyền chỉ áp dụng khi kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự và thi hành án hình sự và có thể áp dụng đồng thời tất cả các biện pháp kiểm sát đối với vụ việc cụ thể (kiểm sát vụ việc) trong thời điểm nhất định (kiểm sát tình trạng); không nhất thiết phải khảo sát để nắm dấu hiệu vi phạm mà có thể thường kỳ hoặc bất thường tiến hành kiểm sát trực tiếp. Kết thúc kiểm sát nếu không phát hiện vi phạm hoặc vi phạm không đáng kể thì ban hành kết luận về kết quả kiểm sát, nếu có căn cứ kết luận vi phạm trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp thì tùy theo mức độ vi phạm tiếp tục ban hành kiến nghị hoặc kháng nghị.

Phân biệt một số loại đơn cụ thể trong hoạt động tư pháp

Đơn tố giác tội phạm với đơn tố cáo: Điểm giống nhau giữa đơn tố cáo và đơn tố giác tội phạm là việc cá nhân báo cho cơ quan Nhà nước về việc vi phạm pháp luật, xâm phạm hoặc đe dọa xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức, công dân. Riêng người bị tố cáo trong hoạt động tư pháp phải là người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, có thẩm quyền tổ chức thi hành án.

Điểm khác nhau là về hành vi vi phạm pháp luật, hành vi bị tố giác phải có dấu hiệu tội phạm và phải được quy định trong Bộ luật Hình sự.

Đơn khiếu nại với đơn kiến nghị: Khiếu nại trong hoạt động tư pháp bao gồm khiếu nại trong các lĩnh vực tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, tố tụng hành chính, thi hành án hình sự, thi hành án dân sự, thi hành án hành chính, thi hành tạm giữ, tạm giam và khiếu nại trong trình tự, thủ tục xem xét, quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân. Đối tượng của khiếu nại là các quyết định hoặc hành vi và quyền khiếu nại là quyền của cá nhân, tổ chức chịu tác động trực tiếp bởi quyết định, hành vi hành chính hoặc quyết định, hành vi tố tụng đề nghị cơ quan, người có thẩm quyền xem xét lại hành vi, quyết định của mình khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm  đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

Đơn kiến nghị là đơn cho rằng vụ việc  đã được các cơ quan có thẩm quyền biết nhưng chưa có biện pháp khắc phục hoặc đã khắc phục, đã giải quyết nhưng người ký tên trong đơn cho rằng chưa đúng quy định. Đối tượng của kiến nghị có thể là quyết định, hành vi hoặc có thể là văn bản quy phạm pháp luật của nhà nước, các chủ trương, chính sách…

Khi tiếp nhận phân loại đơn này cần lưu ý bám sát vào những nội dung nêu trong đơn; bản chất sự việc; lĩnh vực tố tụng; chủ thể là người ký tên trong đơn để phân biệt. Có những trường hợp đủ điều kiện để xác định là đơn khiếu nại nhưng lại xác định là đơn kiến nghị, ví dụ: Người ký tên trong đơn là người bị ảnh hưởng trực tiếp bởi quyết định, hành vi tố tụng, song họ không khiếu nại mà chỉ đề nghị xem xét để giảm nhẹ trách nhiệm và nghĩa vụ của họ…

Nguyễn Thị Mỹ Lệ

VKSND tỉnh Bắc Ninh